მიწისქვეშა გადასასვლელებში ბუკუნისტთა თაროებზე გასაყიდად გამოტანილი თუ სოფელში ბებიების ძველ კარადებში თვლემაშერეული და მტვერდადებული წიგნები უამრავ მოგონებას ინახავს. ისინი ადამიანთა სიხარულის, ტკივილის, სიყვარულის, განშორებისა თუ უღიმღამო დღეების მოწმენი არიან და ამ წიგნების გადაშლასთან ერთად ჩვენ სხვა ადამიანთა ცხოვრების ეპიზოდებსაც ვფურცლავთ.
სწორედ ეს საინტერესო მოტივი აირჩია ქართველმა პოეტმა და ენათმეცნიერმა, დიანა ანფიმიადიმ თავისი წიგნის – „ჩვენ, ვეფხისტყაოსნები“ ქარგად და უძველესი ხელნაწერებისა თუ წიგნების მინაწერები საინტერესო ამბებად გააცოცხლა. გასაკვირი არაა, რომ მან ამისთვის რუსთველის „ხელის-ხელ საგოგმანები“ პოემა, ყველასათვის საყვარელი „ვეფხისტყაოსანი“ აირჩია.
„ვეფხისტყაოსანი“ ქართველმა მკითხველმა ოდითგანვე შეიყვარა. ალბათ ამიტომ ვერ დაეტია პოემის ტექსტი ფურცლებისა და გრაფემების ტყვეობაში და მალევე გადაინაცვლა ზეპირსიტყვიერებაში, სასიყვარულო ბარათებში, კლდეში ნაკვეთი მონასტრების კედლებზე, ნახატებსა და მინიატიურებზე, ხალიჩებზე, კანფეტების შეფუთვებზეც კი. „ვეფხისტყაოსანი“ შორეულ ფერეიდანშიც გაჰყვა იძულებით გადასახლებულ ქართველებს და მათ საიმედო მეგობრად იქცა. ამავე მიზეზითაა, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ გადამწერები გულგრილად ვერ ტოვებდნენ რუსთველური შაირის სტროფებს და ხელნაწერთა ფურცლებზე საკუთარ განცდებსაც აღბეჭდავდნენ – ზოგი მათგანი აღფრთოვანებას გამოხატავს, ზოგი დაკარგულ სიყვარულს მისტირის და ზოგიც „რუსთველს პატარა, ჩხუბისთავი ბიჭივით ეჯგიმება“.
„ვეფხისტყაოსნის“ ბეჭდური გამოცემები უკვე მკითხველთა განცდებსა და ფიქრებს ინახავს, მათ ბედნიერებასა და უბედობას გვამცნობს, მაგ.: „უფალო ღმერთო მშვიდობითა მოახმარე ამის პატრონსა“, „ვიტირეთ ყოვლთა მოყვასთა გლახ მყოფი მარტო გოგია“.
„ვეფხისტყაოსნის“ მინაწერები გვიქმნიან განწყობას, აღგვიძრავენ ფიქრებს. თითქოს ვხედავთ ფრაგმენტებს სხვისი ცხოვრებიდან, მაგრამ როგორ შეგვიძლია ფრაგმენტები ისტორიებად ვაქციოთ? როგორ გავიგოთ ის, რაც უკვე დროსთან ერთად სამუდამოდ გაქრა? პასუხი ერთია – უნდა გამოვიგონოთ. დიანა ანფიმიადი ასეც მოიქცა. მან „ვეფხისტყაოსნის“ მინაწერების საფუძველზე შექმნა ცოცხალი და საინტერესო ამბები, რომლებიც მოხდა ან არ მომხდარა… უფრო სწორად, შეიძლება მომხდარიყო. და, ალბათ, ლიტერატურაც სწორედ ესაა. ამგვარად იხატება ჩვენ თვალწინ მანანა ზედგინიძისა და ერეკლე მეფის სიყვარულის ისტორია, ბარბარე ჯორჯაძის დაუდგრომელი ცხოვრება; ასე ცოცხლდებიან XV საუკუნეში მცხოვრები ვანის დედათა მონასტრის მონაზვნები თავიანთი იმედებითა და მოლოდინებით; ვეცნობით იმ ადამიანებსაც, რომელთათვისაც „ვეფხისტყაოსნის“ ფურცლები ოჯახის ხარჯთაღრიცხვისა და ვალების ჩამოსაწერ ადგილად ქცეულა.
როგორც დიანა ანფიმიადი ამბობს, არსებობს „გზები, რომლებსაც მხოლოდ ჩვენ გავივლით, მხოლოდ ჩვენი ურთიერთობა წიგნთან, მხოლოდ ჩვენი დამოკიდებულება, მხოლოდ ჩვენი შთაბეჭდილებები, საიდუმლო ფანჯარა, რომელსაც მხოლოდ ჩვენ შევაღებთ...“ წიგნის არშიებზე დარჩენილი მინაწერები კი უცხო ადამიანების მიერ დატოვებული ღიად დარჩენილი ფანჯრებია, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს სხვისი თვალით დანახული ამბები, სხვისი განცდები და სხვის მიერ შექმნილი სამყაროს ანარეკლი დავინახოთ, ანუ ვიხილოთ სხვისი „ვეფხისტყაოსანი“... დიანა ანფიმიადის ჩანაწერები და სოფო კირთაძის ნახატები, რომლებიც ტექსტის განუყრელი ნაწილია, ამ ძველისძველ ლანდებს აცოცხლებს და გვამოგზაურებს „ვეფხისტყაოსნის“ სხვადასხვა სამყაროში.
